ბლოგები

ჩემს წინა ბლოგზე გამოხმაურებების რაღაც ნაწილი ეხებოდა თავისუფლების თემას, მემარცხენე და მემარჯვენე დაყოფების კონტექსტში (და არა მხოლოდ). ამის გამო, საჭიროდ ჩავთვალე, რომ ჩემი პოზიციაც დავაფიქსირო ამ თემაზე.

პირველ რიგში, იქიდან დავიწყოთ, თუ რას გულისხმობენ თავისუფლებაში ორივე მხარის - მემარჯვენე და მემარცხენე ლიბერტარიანელები (ლიბერტარიანიზმი არის ფილოსოფია, რომელიც თავისუფლებას ისახავს უმაღლეს მიზნად). თანამედროვე მემარცხენე ლიბერტარიანელების, მაგალითად, ამერიკელი ანარქოსინდიკალისტის, ნოამ ჩომსკის და მისი მიმდევრების აზრით, თავისუფლება ეს არის თავისუფლება ბატონობისგან, დომინაციისგან. ჩომსკი და მისი თანამოაზრეები თვლიან, რომ ამგვარი თავისუფლების მიღწევა შესაძლებელია და უმთავრესად ეს გულისხმობს დემოკრატიული კონტროლის გაზრდას საზოგადოებრივი ცხოვრების ყველა სფეროზე.

ამისგან განსხვავებით, მემარჯვენე ლიბერტარიანელები მომხრე არიან, რომ თავისუფლება გაიზარდოს ისე, რომ სახელმწიფო არ ერეოდეს კერძო პირთა შორის არსებულ ნებაყოფლობით ურთიერთობებში. ზოგიერთი რადიკალი მემარჯვენე ლიბერტარიანელი იქამდეც მიდის, რომ სახელმწიფოს სოციალური ფუნქციების მთლიანად გაუქმების მომხრეა (ამას არ ითხოვენ ავსტრიელი ეკონომისტის, ფრიდრიხ ჰაიეკის მიმდევარი ლიბერტარიანელები, ვინაიდან, ჰაიეკი მომხრე იყო ღარიბებისთვის მინიმალური სოციალური გარანტიების მიცემისა. სახელმწიფოს სოციალური ფუნქციების მთლიანად გაუქმების მომხრე არ იყო არც ამერიკელი მემარჯვენე ლიბერტარიანელი ეკონომისტი მილტონ ფრიდმანი, რომელმაც განავითარა ცნობილი „უარყოფითი საშემოსავლო გადასახადის“ იდეა.

მემარცხენე ლიბერტარიანელები მემარჯვენე ლიბერტარიანელებისგან იმით გამოირჩევიან, რომ ისინი კერძო საკუთრებასაც ბატონობის, დომინაციის ფორმად თვლიან და ამბობენ, რომ ისიც ისევე უნდა გაუქმდეს, როგორც სახელმწიფო.

ერთი სიტყვით, მემარცხენე ლიბერტალიანელებს სურთ, რომ ყველანაირი სახის დომინაცია შემცირდეს ან მთლიანად გაუქმდეს, მაშინ, როდესაც მემარჯვენე ლიბერტარიანელები თვლიან, რომ თავისუფლება მდგომარეობს იმაში, რომ ადამიანებმა თავიანთი კერძო საკუთრება და „კერძო“ სხეული განაგონ ისე, როგორც მოესურვებათ.

ორივე მოდელი კაცობრიობის უმთავრეს ღირებულებად აღიარებს თავისუფლებას და ყველა სხვა ღირებულებას - მეორადად. შესაბამისად, ამ მოდელების მიხედვით, მთავარ მიზნად გადაქცეულია თავისუფლების მიღწევა და, მათ მიხედვით, როდესაც თავისუფლებას მივაღწევთ, მაშინ ვიქნებით მორალურად, პოლიტიკურად, სოციალურად დაკმაყოფილებულნი. ამ სტატიაში სწორედ იმის მტკიცება მსურს, რომ თავისუფლების ამგვარი კონცეფცია წინააღმდეგობრივი და მცდარია.

დავიწყოთ მემარცხენე ლიბერტარიანელების კრიტიკით. თავისუფლების შესახებ ჩომსკის მოსაზრებები რომ ავიღოთ, ვნახავთ, რომ მასში ერთი ყველაზე დიდი წინააღმდეგობაა გაპარული: ბევრ შემთხვევაში ჩომსკი საუბრობს დემოკრატიაზე და დემოკრატიზაციაზე და გულისხმობს თავისუფლებას, მაშინ, როდესაც სინამდვილეში, დემოკრატია და თავისუფლება ორი სხვადასხვა ცნებაა. დემოკრატია გულისხმობს უმრავლესობის მმართველობას (როგორც წესი, უმცირესობის უფლებების დაცვით), მაშინ, როდესაც თავისუფლება ისე, როგორც ეს ჩომსკის ესმის, გულისხმობს მმართველობისგან მთლიანად გათავისუფლებას. დემოკრატიის იდეა თავის თავში შეიცავს იმ დაშვებას, რომ საზოგადოების უმცირესი ნაწილის აზრის მიუხედავად, უმრავლესობამ საბოლოო გადაწყვეტილება მაინც უნდა მიიღოს. რა თქმა უნდა, არსებობს ე.წ. კონსენსუალური დემოკრატიის მექანიზმები, რის მიხედვითაც, საზოგადოების ყველა წევრის თანხმობას მოითხოვენ გადაწყვეტილების მისაღებად, მაგრამ აზრთა ბუნებრივი მრავალფეროვნების ფონზე შეუძლებელია, რომ ყველა შემთხვევაში ამგვარი მექანიზმი დაინერგოს.

ერთი სიტყვით, ჩომსკი და მისი მიმდევრები ხშირად საუბრობენ დემოკრატიაზე ისე, რომ მასში გულისხმობენ თავისუფლებას. აქ კი, როგორც აღვნიშნე, ცნებების აღრევასთან გვაქვს საქმე.

რაც შეეხება მემარჯვენე ლიბერტარიანელების მოსაზრებებს თავისუფლების შესახებ, ამ შემთხვევაშიც, მსგავსი ტიპის წინააღმდეგობებს ვაწყდებით. ერთი მხრივ, მემარჯვენე ლიბერტარიანელების უმრავლესობა თვლის, რომ თავისუფლება საზოგადოების ერთადერთი უმაღლესი ღირებულება უნდა იყოს; მეორე მხრივ, იგივე მემარჯვენე ლიბერტარიანელები აღიარებენ სახელმწიფოს, როგორც „ღამის დარაჯის“ აუცილებლობას. „ღამის დარაჯი“ სახელმწიფო იცავს წესრიგს და საკუთრების უფლებას, ასევე, სახელმწიფოს სუვერენულობას სხვა სახელმწიფოებთან მიმართებაში. იბადება ლოგიკური კითხვა: განა სახელმწიფოს არსებობა უკვე თავისუფლების, როგორც უმაღლესი ღირებულების დათმობას არ ნიშნავს? ეს შესანიშნავად იცოდნენ XVI-XVII საუკუნეების ინგლისელმა ფილოსოფოსებმა - თომას ჰობსმა და ჯონ ლოკმა, თანამედროვე მემარჯვენე ლიბერტარიანელებმა კი, როგორც ეტყობა, ეს ცოდნა დაკარგეს. ჰობსი და ლოკი სრულიად გამართლებულად ამტკიცებდნენ, რომ ადამიანები რაღაც თვალსაზრისით თმობენ თავიანთ თავისუფლებას მაშინ, როდესაც ქმნიან სახელმწიფოს. თუ სახელმწიფოს შექმნამდე, მე თავად შემეძლო სამართლის აღსრულება და წესრიგის დაცვა, სახელმწიფოს შექმნისთანავე, ამ თავისუფლებებს ვთმობ და პოლიციას და სასამართლოს ვაბარებ. ჩემი აბსოლუტური თავისუფლება სახელმწიფოს არსებობით იზღუდება.

ყველაფერი ზემოთქმულიდან გამომდინარე, ცხადია, რომ თავისუფლების, როგორც ერთადერთი აბსოლუტური ღირებულების რწმენა თავის თავში გადაულახავ წინააღმდეგობებს შეიცავს. შეუძლებელია თავისუფლება იყოს ერთადერთი ღირებულება საზოგადოებაში, რომლისკენაც ვისწრაფვით. თავისუფლება არის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი ღირებულება, მაგრამ არა ერთადერთი. რომელია სხვა ღირებულებები? დემოკრატიული ჩართულობა, სოციალური თანასწორობა, წესრიგის უზრუნველყოფა, შრომის სამართლიანი ანაზღაურების უფლება და უსაფრთხო და ჯანსაღ პირობებში შრომა, ღირსეული ცხოვრების უფლება, გაფიცვის უფლება, კულტურის განვითარება (საქართველოს კონსტიტუციის 34-ე მუხლი), განათლების მიღების უფლება, ჯანდაცვის უფლება და ა.შ.

თავისუფლება არსებობს ყველა სხვა უფლებებთან ერთად. ზოგიერთი სხვა უფლების განხორციელება აუცილებლად გულისხმობს აბსოლუტური თავისუფლების შეზღუდვას. აბსოლუტური თავისუფლება ვერც ერთ ლიბერალურ-დემოკრატიულ სახელმწიფოში ვერ იარსებებს, რადგან სახელმწიფოს და დემოკრატიის არსებობა, როგორც ზემოთ აღვნიშნე, უკვე თავისთავად ეწინააღმდეგება აბსოლუტური თავისუფლების იდეას. აბსოლუტური თავისუფლების ნაცვლად ჩვენ გვაქვს თავისუფლების ის ფორმა, რომელსაც „ლიბერალური თავისუფლებები“ შეიძლება ვუწოდოთ და რომელიც ჩვენი ქვეყნის კონსტიტუციით არის გამყარებული. იმის ნაცვლად, რომ დაუსაბუთებელი და ეფემერული იდეების განვითარებაზე ვხარჯავდეთ ჩვენს დროსა და ენერგიას, ჩვენი მიზანი სწორედ იმ რეალური თავისუფლების კულტივირება უნდა იყოს, რომელიც ასე სჭირდება ჩვენს საზოგადოებებს, სხვა ღირებულებებთან ტანდემში.

როდესაც „თურქეთის ავიახაზების“ კუთვნილმა თვითმფრინავმა ქაბულის ჰამიდ კარზაის სახელობის აეროპორტში დაშვება დაიწყო, ილუმინატორებიდან ჯერ ასმაისა და შერ დარვაზის მთები გამოჩნდა, შემდეგ კი − მდინარე ქაბულის ველზე გაფენილი ავღანეთის დედაქალაქი, რომლის სახელი, გადმოცემის თანახმად, ან „ჩალის ხიდს“ უნდა ნიშნავდეს, ან „მდინარეს ყვავილებს შორის“.

თუმცა, მე და ჩემი კოლეგა, ოპერატორი რომან კუპკა, წინასწარ ვართ შეგუებული იმ აზრს, რომ ავღანეთში მთელი ჩვენი ერთკვირიანი მივლინების განმავლობაში ვერც ერთხელ ვერ მოვხვდებით ქაბულში (თუ რატომ, ამაზე ქვემოთ), ზღვის დონიდან 1800 მეტრის სიმაღლეზე მდებარე ამ უძველესსა და იდუმალებით მოცულ ქალაქში, რომლის აგლომერაცია ანტიკური, სასანიდური, მონღოლური, ბრიტანული, ფრანგული თუ საბჭოთა პერიოდების არქიტექტურების ერთგვარი ნაზავია.

სხვათა შორის, ქაბულში, როგორც ამბობენ, ახლაც ბევრს აშენებენ თურქები, ამერიკელები, ფრანგები თუ იაპონელები, მაგრამ ღრმად ფეხმოკიდებული კორუფციის გამო, დეველოპერები უამრავ ბიუროკრატიულ ბარიერს აწყდებიან. ამ ორომტრიალში კი დროსთან და სახსრებთან ერთად იკარგება ენთუზიაზმი და ხალისი, ხოლო კარგად დაწყებული პროექტები სანახევროდაც ვერ სრულდება. ერთი შეხედვით, სწორედ ასეთი „პალიატიური“ არქიტექტურის ნიმუშს წარმოადგენს ავღანეთის ყოფილი პრეზიდენტის ჰამიდ კარზაის სახელობის საერთაშორისო აეროპორტი, სადაც საპირფარეშოში, ძალიან თუ არ გაგიჭირდა, არც უნდა შეხვიდე კაცი. საკონტროლო-გამშვებ პუნქტთან კი, სადაც ფეხსაცმელს ყველას ახდევინებენ, ბეტონის იატაკზე გიხდება დგომა.

თუმცა, ამ ნაკლოვანებებს აქ მაინცდამაინც არავინ აქცევს ყურადღებას, რადგან ავღანეთში მთავარი სადარდებელი კომფორტი კი არა, საკუთარი სიცოცხლეა, რომელიც ნებისმიერ წუთს შეიძლება საფრთხეში აღმოჩნდეს. ნატოს სარდლობით მოქმედი 13-წლიანი უსაფრთხოების მხარდამჭერი საერთაშორისო ოპერაციისა (ISAF) თუ ამჟამინდელი მტკიცე მხარდაჭერის მისიის (RSM) მიუხედავად, ავღანეთის დედაქალაქს ყოველდღიურად ემუქრება ტერორისტული იერიშების საფრთხე. სხვათა შორის, ჩვენს მივლინებამდე ორი კვირით ადრე გამოაცხადეს თალიბებმა „საგაზაფხულო თავდასხმების“ სეზონის დაწყება. ამინდის გაუმჯობესებასთან ერთად, ისინი სწორედ გაზაფხულზე აკეთებენ ხოლმე ასეთ განცხადებას, რომელსაც ძალადობის გააქტიურება ახლავს. 12 აპრილს, საინფორმაციო საშუალებებისთვის გაგზავნილ ელექტრონულ წერილში, ექსტრემისტები აცხადებდნენ, რომ საგაზაფხულო ოპერაცია ადგილობრივი დროით დილის 5 საათზე დაიწყო. წლევანდელ სეზონს თალიბანმა „ოპერაცია ომარი“ უწოდა, რითაც პატივი მიაგო თალიბანის დამაარსებლის, სამი წლის წინ გარდაცვლილი მოლა მოჰამად ომარის ხსოვნას.

არ გასულა ერთი კვირაც და 19 აპრილს, სულ ცოტა, 20 ადამიანი დაიღუპა და 300-ზე მეტი დაშავდა ქაბულში მოწყობილი ტერორისტული თავდასხმის შედეგად. თვითმკვლელმა მოიერიშემ, ანუ ადამიანმა-ბომბმა, თავი აიფეთქა უსაფრთხოების ეროვნული სამსახურის შენობის წინ, შემდეგ კი შეიარაღებულ პირთა ჯგუფმა ცეცხლი გაუხსნა გამვლელებს.

ეს თალიბების ცნობილი ტაქტიკაა. სწორედ ასეთი ხელწერით მოქმედებდნენ ექსტრემისტები 2013 წლის 6 ივნისს, როდესაც ჰელმანდის პროვინციაში განხორციელებული თავდასხმის შედეგად ერთბაშად შვიდი ქართველი ჯარისკაცი დაიღუპა. უნდა აღინიშნოს, რომ შვიდი წლის განმავლობაში, რაც საქართველო ნატოს ხელმძღვანელობით მოქმედ კოალიციურ ოპერაციებში ჩაერთო, საქართველომ ავღანეთში 31 ჯარისკაცი დაკარგა. ბოლო მათგანი, 21 წლის ვასილ ყულჯანიშვილი, გმირულად დაიღუპა საბრძოლო ამოცანის შესრულების დროს, 2015 წლის 22 სექტემბერს. მას ტყვია იმ დროს მოხვდა, როდესაც თავდასხმის ადგილიდან გამოჰყავდა დაჭრილი თანამებრძოლი, სერჟანტი როსტობაია. ავღანეთში დაღუპული ამ ოცდათერთმეტივე ჯარისკაცის სურათები გამოკრულია ქაბულის აეროპორტში მოქმედი ნატოს მრავალეროვნული ბაზის საქართველოს წარმომადგენლობაში. ეს ერთი კვირა მე და რომანი სწორედ ამ წარმომადგენლობაში ვიცხოვრებთ.

იმ დღიდან, რაც ავღანეთში გამგზავრების წინ, საქართველოში ჩასულებმა, სამხედრო უწყების აკრედიტაცია და სპეციალური „ტრეველ-ორდერები“ მივიღეთ, მე და ჩემი კოლეგა, ჩვენდა უნებურად ვიქეცით ნაწილად იმ საერთაშორისო სამხედრო მისიისა, რომელსაც „მტკიცე მხარდაჭერა“ ეწოდება. ეს კი გვავალდებულებს, დავემორჩილოთ იმ შინაგანაწესს, რომელიც ნატოს მიერ არის დადგენილი და რომლის შესრულებასაც ქაბულის წვრთნის, კონსულტაციისა და დახმარების სამეთაურო ცენტრში, თურქი გენერალი შაფაკ გიოქი ხელმძღვანელობს.

რაკი ამაზე ჩამოვარდა სიტყვა, ისიც უნდა ითქვას, რომ ნატოს ამჟამინდელი მისია, წინამორბედისგან განსხვავდება როგორც სამხედროთა რაოდენობით, ისე დისლოკაციის გეოგრაფიითაც.

ნატოს შტაბები და ქვედანაყოფები ქაბულისა და ბაგრამის გარდა, ყანდაარში, ლაგმანსა და ჰერათშია განთავსებული და ამ მისიის შესრულებაში 50 სახელმწიფო მონაწილეობს. საქართველო, 861 ჯარისკაცით, მეორე ადგილზეა აშშ-ის შემდეგ. ქაბულის აეროდრომზე უდევთ ბინა ავღანეთის მთავარ სამხედრო მრჩეველს, პოლკოვნიკ ალექსანდრე კიკნაძესა და მის მცირერიცხოვან წარმომადგენლობას. აქვე მხვდება ჩემი დიდი ხნის ამხანაგი, სამხედრო ჟურნალისტი ლევან დგებუაძე, რომელიც გამოცდილი ოპერატორი და კარგი კომუნიკატორია. სწორედ მან და მის თანამშრომელმა, ლევან ბიბილაშვილმა უზრუნველყვეს ჩვენი, „მიმაგრებული ჟურნალისტების“ დაბინავება ქაბულის საავიაციო ბაზაზე, საიდანაც, მათივე დახმარებით, გავემგზავრებით „მტკიცე მხარდაჭერის მისიის“ მთავარ, ბაგრამისა და ქაბულის ბაზებზე, სადაც ორი ქართული ასეულია განლაგებული.

სხვათა შორის „მიმაგრებულ ჟურნალისტს“ (ინგლისურად Embedded Journalist) აქაურ ჟარგონზე „ემბედებს“ უწოდებენ. მივლინების ასეთი სისტემა ერაყის საომარი კამპანიის დროს დანერგა აშშ-ის ხელმძღვანელობამ, რათა საიდუმლო ინფორმაციის დაცვაც უზრუნველეყო და მედიასაც მისცემოდა საომარი მოქმედებების გაშუქების საშუალება. მივლინებული ჟურნალისტი, წესით, ხელს უნდა აწერდეს კონტრაქტს სამხედრო უწყებასთან, რომ არ გამოაქვეყნებს ისეთ ინფორმაციას, რაც შეიცავს ცნობებს ჯარების განლაგების, შეიარაღებისა თუ დაგეგმილი ოპერაციის შესახებ. ამიტომ, რაიმე რომ არ წამომცდეს, აქ წერტილს დავსვამ და შევეცდები, შემდეგ წერილში იმაზე გიამბოთ, თუ როგორ ცხოვრობენ ქართველი ჯარისკაცები მსოფლიოს ყველაზე „ცხელ წერტილში“ ბაგრამისა და ქაბულის RSM-ის ბაზებზე.