ბლოგები

12 სექტემბერს საზოგადოება „თბილისელის“ შეკრებაზე სიტყვით გამოვიდა „დემოგრაფიული ფონდის განვითარების“ პრეზიდენტი ლევან ვასაძე და განაცხადა, რომ იგი წინააღმდეგია იმისა, რომ საგანი „მე და საზოგადოება“ შეტანილ იქნეს სასკოლო პროგრამაში. მიზეზად მან ის დაასახელა, რომ ეს საგანი „ოჯახის სიმტკიცის, ეროვნული და ზნეობრივი ფასეულობების და ღირებულებების დაცვის ნაცვლად სტანდარტი ბავშვს ადრეული ასაკიდანვე ასწავლის მრავალფეროვნებას, გენდერულ თანასწორობას, ყველა ფორმის განსხვავებლობის მიმღებლობას, ოჯახური კონფლიქტების გასაჯაროებას და მიზნის მისაღწევად როლური თამაშების მეთოდი შემოაქვს.“ აქამდე ამ საგნის შესახებ საჯარო განხილვების მოწყობას ითხოვდა საპატრიარქოს წმინდა სინოდი, ახლახან კი, „მაესტროს“ ეთერში, თავად ვასაძეს წამოსცდა, რომ ამ საკითხზე სამსჯელოდ საპატრიარქოში თურმე განათლების მინისტრიც დაუბარებიათ.

მართალია, განათლების სამინისტრო აცხადებს, რომ საგნის სწავლება არ გადადებულა და 2016-17 სასწავლოს წლისთვის მაინც იგეგმება, მაგრამ იქმნება შთაბეჭდილება, რომ საზოგადოების გარკვეული ჯგუფებიდან სამინისტროზე ზეწოლა დიდია.

მიზეზი, რატომაც ბევრს არ სურს ასეთი საგნის სასკოლო პროგრამაში შეტანა, დაუფარავად და მკაფიოდ ჩამოაყალიბა თავად ლევან ვასაძემ: საგანი მოსწავლეებს თანასწორობას ასწავლისო. ვასაძესა და მის თანამოაზრეებს კი, როგორც ჩანს, არ უნდათ თანასწორობა არც ერთი ფორმით, მათ შორის, არც გენდერული თანასწორობა. მათ ეშინიათ პრივილეგიების და საზოგადოებაზე თავიანთი გავლენის დაკარგვისა. თავის მხრივ, საპატრიარქოს, სავარაუდოდ, ყველაზე მეტად არ სურს, რომ ამ საგნის ფარგლებში მართლმადიდებელი ქრისტიანობა განიხილებოდეს, როგორც სხვა რელიგიების თანასწორი სარწმუნოება და ამიტომ ისიც იბრძოლებს თავისი ინტერესების დასაცავად (თუ ასეა, ჩვენი საზოგადოებისთვის ეს პოზიცია დამღუპველია).

ერთი სიტყვით, სამწუხაროდ, ის საზოგადოება ვართ, სადაც ყველაზე გავლენიანი საზოგადოებრივი ჯგუფები მიიჩნევენ, რომ თანასწორობა არ გვჭირდება და რომ ადამიანები თანასწორები არ არიან. ამის განხილვას აქ არ დავიწყებ, რადგან შეუძლებელია კამათი იმათთან, ვინც პირდაპირ აცხადებს, რომ არაფრად აგდებს კაცობრიობის ერთ-ერთ უზენაეს ღირებულებას.

ამ ბლოგში ყურადღებას უფრო იმაზე გავამახვილებ, რომ ლევან ვასაძე და მისი თანამოაზრეები არასწორ ინფორმაციას აწვდიან საზოგადოებას ბავშვთა უფლებების შესახებ. საზოგადოება „თბილისელის“ წინაშე გამოსვლაში ვასაძემ აღნიშნა, რომ ზემოთ ხსენებული საგანი ბავშვებს ასწავლის „ოჯახური კონფლიქტების გასაჯაროებას“ (სინამდვილეში, საგნის სწავლების ერთ-ერთი დეკლარირებული მიზანია ძალადობის საკითხებზე ბავშვების ინფორმირება. ვასაძის ლოგიკას თუ მივყვებით, გამოვა, რომ თუ ბავშვი ფიზიკური ან − კიდევ უარესი − სექსუალური ძალადობის მსხვერპლია, და ამას საჯაროდ განაცხადებს, ეს ოჯახური ფასეულობების შეურაცხყოფად ჩაითვლება.

სინამდვილეში, როდესაც ბავშვთა უფლებებზე ვსაუბრობთ, ერთმანეთისგან უნდა განვასხვავოთ ბავშვებზე ძალადობა (ინგლ. child abuse) და ბავშვების ფიზიკური დასჯა (ინგლ. corporal punishment). ამ ორს შორის ზღვარის გავლება ხშირად ძალზე რთულია, მაგრამ პირველი მათგანი თითქმის ყველა ცივილიზებულ ქვეყანაში აკრძალულია, ხოლო მეორე მთელ რიგ ქვეყნებში დაშვებულია. უფრო მარტივი ენით რომ ვთქვათ, თუ ბავშვს მშობელი ისეთ ფიზიკურ ზიანს აყენებს, რომ ეს მის სხეულზე აისახება ჭრილობებისა თუ დაჟეჟილობების სახით, ეს ფიზიკურ ძალადობად ითვლება, ხოლო თუ შედარებით მსუბუქ ძალას იყენებს (მაგ. მსუბუქად სილის დარტყმა), რომელიც ბავშვს სერიოზულ ფიზიკურ ზიანს არ მიაყენებს, ეს მთელ რიგ ქვეყნებში არ ისჯება.

უფრო თუ დავაზუსტებთ, ბავშვების ფიზიკური დასჯა ორ კონტექსტში განიხილება: შინ (მშობლების ან მეურვეების მიერ) და სკოლაში (მასწავლებლების მიერ). ევროპის მრავალ ქვეყანაში (მათ შორის გერმანიაში, ნორვეგიაში, შვედეთში, ფინეთში, დანიაში, ავსტრიაში, ჰოლანდიაში, საბერძნეთში, ესპანეთში და ა.შ.) ბავშვების ფიზიკური დასჯა ყველა კონტექსტში აკრძალულია, სხვა ქვეყნებში (მათ შორის დიდ ბრიტანეთსა და საფრანგეთში) სკოლაში ბავშვის ფიზიკურად დასჯა კანონსაწინააღმდეგო ქმედებაა, მაგრამ შინ მშობლებსა თუ კანონიერ მეურვეებს აქვთ უფლება, ბავშვი ფიზიკურად დასაჯონ, მისთვის სერიოზული ზიანის მიუყენებლად.

აშშ-ში საქმე უფრო რთულად არის: ამ ქვეყნის ყველა შტატში კანონიერად ითვლება ბავშვის ფიზიკურად დასჯა შინ, მაგრამ ზოგიერთ შტატში აკრძალულია ბავშვის დასჯა სკოლაში. მაგალითად, ნიუ-იორკსა და კალიფორნიაში აკრძალულია ბავშვის დასჯა სკოლაში, ხოლო ტეხასსა და ფლორიდაში ეს დაშვებულია.

პირადად მე იმის მომხრე ვარ, რომ ადრე თუ გვიან, ბავშვების ფიზიკურად დასჯა ყველა კონტექსტში აიკრძალოს, ისე, როგორც ეს შვედეთში მოხდა 1979 წელს. თუმცა, მანამდე აუცილებელია ამ მიმართულებით მთელ რიგში ქვეყნებში მნიშვნელოვნად ამაღლდეს მშობლების ინფორმირებულობის დონე. საქართველოში სახელმწიფომ ყოველი ღონე უნდა იხმაროს საიმისოდ, რათა მთლიანად გამოირიცხოს ბავშვების ფიზიკურად დასჯა საჯარო ბაღებსა და სკოლებში და ამის უფლება მხოლოდ მშობლებს დაუტოვოს. პარალელურად, უნდა არსებობდეს მოქმედი მექანიზმი იმისა, რომ ბავშვებზე ძალადობა გამოირიცხოს ყველა კონტექსტში. იმ მშობლებს, რომლებიც თავიანთ შვილებს უმოწყალოდ სცემენ, ისინი უნდა ჩამოერთვათ.

რაც შეეხება, საგანს სახელწოდებით „მე და საზოგადოება“, ბავშვების უფლებებს ამ საგნის ფარგლებში განსაკუთრებული ყურადღება უნდა დაეთმოს. შედარებით უფროსი ასაკის ბავშვებს უნდა წააკითხონ გაეროს „ბავშვების უფლებათა კონვენციის“ ადაპტირებული ვერსია და გააცნონ მათ მათივე უფლებები. ამ კონვენციაშიც ხაზგასმულია (და თითქმის ყველა პროგრესული ორგანიზაციაც ასე თვლის), რომ ბავშვის განვითარების საუკეთესო გარემო ოჯახია, მაგრამ როდესაც ოჯახი თავად ხდება მოძალადე, მაშინ ერთადერთი გამოსავალი მშობლებისგან ან მეურვეებისგან ბავშვის მოშორებაა. იმისათვის, რომ მივიღოთ თანასწორი საზოგადოება და არა ისეთი უთანასწორო, ძალადობრივი და უსამართლო, როგორიც ვასაძესა და მის თანამოაზრეებს სურთ, საჭიროა დავიწყოთ ჩვენი საზოგადოების ყველაზე დაუცველ და უსუსურ წევრთა უფლებების დაცვით.

„იმისათვის, რომ იყოს აზრი, საჭიროა სიბნელე, რომელიც აზროვნებას აიძულებს“ - ეს სიტყვები ეკუთვნის მერაბ მამარდაშვილს. ეს აზრი მამარდაშვილის ფილოსოფიური პოზიციაა, პრინციპი, რომელსაც მისი აზროვნება ეფუძნება. სიბნელის თემაზე, თუმცა სხვა, ერთი შეხედვით, თითქოს მხოლოდ ყოფითი მნიშვნელობით, მასვე ეკუთვნის ერთი ავტობიოგრაფიული აღიარებაც: „მე ვიღვიძებდი შავი გვირაბის ერთ-ერთ ყველაზე პროვინციულ ადგილას, რომელშიც ჩვენ ვიმყოფებოდით და სადაც არანაირი გამონათება არ იყო. ვგულისხმობ ჩემს ცხოვრებას თბილისში.“ თბილისია ის ადგილი, სადაც მამარდაშვილმა სიცოცხლის ბოლო, თანაც შემოქმედებითად ყველაზე ნაყოფიერი ცხრა წელი (1981-1990) გაატარა და ამ პერიოდში წაიკითხა თავისი უმნიშვნელოვანესი ლექციების ორი ციკლი პრუსტზე, რომელიც მისი შემოქმედების მწვერვალად მიიჩნევა, აგრეთვე „აზროვნების ესთეტიკა“ და სხვა მნიშვნელოვანი ცალკეული ლექციები თუ მოხსენებები. მიუხედავად ამისა, თბილისში დაბრუნება, სადაც მას სკოლის დამთავრების შემდეგ აღარ უცხოვრია, შავი გვირაბის ყველაზე პროვინციულ ადგილში გამომწყვდევად მიაჩნდა.

ნიშანდობლივია ისიც, რომ სწორედ თბილისში დაბრუნებული მამარდაშვილის ნააზრევში ჩნდება სამშობლოს და დაბრუნების თემა, რომელიც თავდაპირველად წმინდად ფილოსოფიური რეფლექსიის საგანი იყო, შეიძლება ითქვას, რომ მამარდაშვილმა „პრუსტზე ლექციებში“ შექმნა ერთგვარი სამშობლოს მეტაფიზიკა, რომელთან დაბრუნებაც არა სივრცეში, არამედ დროში გამგზავრებით უნდა იყოს შესაძლებელი. ბოლო წლებში კი სიტყვა „სამშობლო“ მამარდაშვილის პოლიტიკური აქტივობის ლექსიკონში აღმოჩნდა, როდესაც მან 1989 წელს თავისი საბედისწერო ფრაზა - „ჭეშმარიტება სამშობლოზე მაღლა დგას“ წარმოთქვა. ეს სიტყვები მის სამშობლოში მამარდაშვილის ყველაზე ცნობილ გამონათქვამად იქცა და მნიშვნელოვანწილად განაპირობა საქართველოში მისდამი დამოკიდებულება: ნაციონალისტურმა ეიფორიამ, რომლითაც იმდროინდელი საქართველო იყო მოცული, მამარდაშვილი სამშობლოს გამყიდველად შერაცხა, ანუ იმად, ვინც სამშობლო ჭეშმარიტებაზე გაცვალა. ერთი წლის შემდეგ, პირველი მრავალპარტიული არჩევნების წინ, მამარდაშვილმა კიდევ უფრო გაამძაფრა თავისი პოლიტიკური პოზიცია, როდესაც განაცხადა, რომ „თუკი საქართველო ზვიად გამსახურდიას აირჩევს, მე მომიწევს ჩემი ხალხის წინააღმდეგ წასვლა“. მოგვიანებით, გამსახურდიასთან დაპირისპირებულმა საზოგადოების ნაწილმაც მამარდაშვილის სწორედ ეს ორი ფრაზა აიტაცა და ერთგვარ ანტიზვიადისტურ ლოზუნგებად აქცია. ამით საფუძველი ჩაეყარა მამარდაშვილის როგორც ნააზრევის, ასევე მისი პიროვნული პოზიციების სრულ გაპრიმიტიულებასა და დამახინჯებას: ნაციონალისტებისათვის ის სამშობლოს გამყიდველისა და მტრის ხატად წარმოისახა, ხოლო გამსახურდიას მოწინააღმდეგეთათვის ლამის საკუთარ პოლიტიკურ წინასწარმეტყველად. ამ ყველაფრის შედეგი კი ისაა, რომ, მიუხედავად მამარდაშვილის დადებითი თუ უარყოფითი ნიშნებით პოპულარობისა, ის თავის სამშობლოში ყველაზე მეტად წაუკითხავ და გაუაზრებელ მოაზროვნედ რჩება.

მამარდაშვილს სამშობლოში არ გაუმართლა, მშობლიური გარემო არ გადაქცეულა თავშესაფრად და შვების ადგილად. გარდა საქართველოში მისი არ- თუ ვერგაგებისა, თავად სამშობლოს თემა მისი აზროვნების ერთ-ერთი ყველაზე მეტად მტკივნეული და ტრაგიკული ნაწილია, სადაც ფილოსოფოსის პირადი გამოცდილება მეტაფიზიკურ კანონზომიერებად გარდაიქმნება. ამ კანონზომიერებას მამარდაშვილი „შეუძლებელ სიყვარულს“ უწოდებს. გარდაცვალებამდე რამდენიმე თვით ადრე მამარდაშვილმა პრუსტზე ლექციების დასაბეჭდად მომზადებულ ტექსტს დაურთო წინასიტყვაობა, რომელშიც ის თავის ქართველობაზე ლაპარაკობს: „ჩვენ ერთმანეთს მივეკუთვნებით და ეს არასდროს არ მოხდება. მე ქართველი ვარ და არ ვყოფილვარ ქართველი.“

მოსკოვში ცხოვრების პერიოდში მას საქართველო წარმოსახული ჰქონდა ერთგვარ მითიურ ქვეყნად, რომელსაც ის რუსულ-საბჭოთა გარემოს უპირისპირებდა: „ოცდაათი წელი ვცხოვრობდი და მწამდა, რომ ჩვენ, ქართველები ისეთი ბნელები არ ვართ, როგორც რუსები. [...] დავბრუნდი და აღმოჩნდა, რომ ეს ილუზია იყო, რომ მენტალური, ფსიქიკური, სიტყვიერი ხრწნის პროცესი მეტისმეტად შორს იყო წასული.“ მსგავს აზრს იმეორებს მამარდაშვილი თავის ერთ უკანასკნელ ინტერვიუშიც, სადაც ის ქართულ საზოგადოებაში ღრმად გამჯდარ სიბნელესა და სიცრუეზე საუბრობს.

სამშობლოთი გაწბილება მამარდაშვილისთვის ფილოსოფიური შემეცნების ახალ მამოძრავებელ ძალად იქცა. თუკი სამშობლო მისგან შორს მყოფი ფილოსოფოსისათვის წარმოსახული იყო დამთრგუნველი საბჭოთა რეალობის ალტერნატივად, ნახევრად ზღაპრულ სამყაროდ, რომელიც მის ბოლო იმედად რჩებოდა, ანუ ადგილად, რომელთანაც ის თავისი მონატრებით, ნოსტალგიით იყო მიბმული, მასთან დაბრუნებამ ამ ზღაპრული მხარის განჯადოება გამოიწვია. იმედები და მოლოდინები გაწბილებით დაუსრულდა. ასეთი მწარე გამოფხიზლების ფონზე შეიქმნა პრუსტზე ლექციები, რომელთა კითხვაც მამარდაშვილმა თბილისში დაბრუნებისთანავე დაიწყო. ამ ციკლის რამდენიმე მთავარი კითხვები ასე შეიძლება ჩამოყალიბდეს: რისი ნოსტალგია გვექაჩება და გვაბრუნებს წარსულში? რა გვენატრება, როცა მონატრებას განვიცდით? მამარდაშვილთან ამ კითხვებზე პასუხის ძიება მოგზაურობადაა გამოსახული და ის იწყება დანტეს „ღვთაებრივი კომედიის“ სცენებით, სადაც ჯოჯოხეთის კარზე აწერია, რომ აქ შემომსვლელმა, პირველ რიგში, იმედი გარეთ უნდა დატოვოს და შიში დაძლიოს.

იმედი მამარდაშვილთან ერთ-ერთი ყველაზე ნეგატიური მნიშვნელობით დატვირთული სიტყვაა. ვერავინ, ვერცერთი გარეშე ძალა და ინსტანცია ვერ მოაგვარებს ჩვენს პრობლემებს. სანამ გარე ძალების იმედზე ვართ, არ დავბადებულვართ, რადგანაც დაბადება არა ბიოლოგიური ფაქტი, არამედ ის საკუთარი თავის შექმნაა, თანაც ისეთი მასალისაგან, რომელიც მისთვის ბუნებას არ მიუცია და ის მან პირადად უნდა გამოიმუშაოს. სხვა შემთხვევაში ადამიანი ემბრიონულ მდგომარეობაში რჩება. მაგრამ „დაბადებას“, ისევე, როგორც ნებისმიერ აქტს ცხოვრებაში, წინ ეღობება შიში იმისა, რომ ადამიანმა საკუთარი სულის უფსკრულში ჩაიხედოს, შიში იმის გაგებისა და გაცნობიერებისა, რაც სინამდვილეშია. „შიში არ უნდა გახდეს შენი მრჩეველი!“ - მოაქვს მამარდაშვილს დანტეს სიტყვები. „კარტეზიანულ მედიტაციებში“ მამარდაშვილი ამბობს, რომ შიში, ის, რაც გვაშინებს და უძლეველ ურჩხულებად მოგვაჩვენებს თავს, სინამდვილეში აჩრდილებივითაა, რომლებიც მაშინვე ქრება, როცა უკან კი არ დავიხევთ, არამედ გავბედავთ და მათი მიმართულებით გადავდგამთ ნაბიჯს. სხვა შემთხვევაში ჩვენ მხოლოდ აჩრდილებს, სიმულაკრებს და ყალბ ორეულებს ვხედავთ. შიში, იმედი და სიზარმაცე გვიმალავენ სინამდვილეს, როგორც საგნებისა და გარე სამყაროს, ასევე საკუთარი თავის შესახებ, ჩვენ საკუთარ ჯოჯოხეთს, რომლის გაუვლელადაც ჩვენი დაბადება შეუძლებელია.

ჯოჯოხეთი არაადამიანური სამყაროა, თავისუფალი ადამიანური სტერეოტიპებისა და რწმენა-წარმოდგენებისგან. ჯოჯოხეთური შემზარაობის წარმოსაგენად მამარდაშვილი ქმნის ასეთ ხატს: „ჯოჯოხეთია, როდესაც ჩვენ მიჯაჭვული ვართ, ხოლო ჩვენ თვალწინ აუპატიურებენ ჩვენს შეყვარებულს, ჩვენი კეთილშობილი გრძნობებისა და მდგომარეობების იდეალს.“ მაგრამ სწორედ ასეთ მდგომარეობაში ჩავარდნა გვაიძულებს აზროვნებას, ბადებს აზრს. ამ კონტექსტში შემოაქვს მამარდაშვილს სიბნელის, როგორც აზრის გაჩენის, შემეცნების აუცილებელი პირობის მეტაფორა. სიბნელე - ესაა ადამიანის შინაგანი მდგომარეობა, ცოდნის შეუძლებლობა, როცა ცოდნის მეშვეობით შეუძლებელია ქმედება. ისეთ მდგომარეობებს, როგორიცაა შეყვარებულობა, ან მონატრება, ვერ გავიგებთ თავად სიყვარულისა თუ მონატრების საგნის თვისებებიდან გამომდინარე. არავინ გვიყვარდება მისი თვისებების გამო, ან არ გვენატრება სამშობლო, იმის გამო, რომ სამშობლო უნდა გვიყვარდეს. ასეთი დამოკიდებულება მკვდარი, აზრისგან დაცლილი სტერეოტიპებითაა განპირობებული. თავად მონატრების საგანიც რაღაც სხვა სულიერი მდგომარეობის კრისტალიზებული, გასაგნებული ფორმაა, რომელთან შეხებაც მონატრებულს ხელახლა ვერ განგვაცდევინებს. სამშობლოში დაბრუნება იმ იმედით, რომ მონატრებულ განცდას დავიბრუნებთ, მხოლოდ გაწბილებით დასრულდება, თუ ჩვენ მიერ უკვე ერთხელ განცდილს, ურომლისოდაც არსებობა არ შეგვიძლია, თავადვე ხელახლა არ შევქმნით.

სამშობლო, როგორც მატერიალური მოცემულობა, ან ვალდებულებათა ჯამი, არ არსებობს. მამარდაშვილი ფილოსოფოსს ჯაშუშს ადარებს და მას „უცნობი სამშობლოს მოქალაქეს“ უწოდებს. თუმცა ეს „ნაცნობი“ სამშობლოს უარყოფასთან ან ვულგარულ კოსმოპოლიტიზმთან არ იგივდება, რამდენადაც „სამყაროს მოქალაქეობაც“ ისეთივე ზოგადი და უპიროვნო მოცემულობაა, როგორც იდეოლოგიებით ნაკარნახებ ვალდებულებად ქცეული სამშობლოს თაყვანისცემა. სამშობლო, ისევე, როგორც ნებისმიერი საგანი, რომელთანაც ადამიანი ძლიერ ემოციურ კავშირში იმყოფება, იმდენად შეიძლება არსებობდეს და განიცდებოდეს, რამდენადაც ის მასში ხელახლა იქმნება და ინდივიდუალური განცდის მეშვეობით თავიდან იბადება. „ფილოსოფოსები და პოეტები - ისინი, რა თქმა უნდა, ჯაშუშები არიან. ისინი ყოველთვის უცხო ქვეყანაში იმყოფებიან და რაღაც სხვა რამეს წარმოადგენენ.“ მამარდაშვილის აზრით, ნამდვილი კულტურა და სულიერება არ დაიყვანება იმ ეთნიკურ მასალამდე, რომლითაც ის იქმნება. შექსპირი არ არის გენიალური იმიტომ, რომ ის ინგლისელია. შექსპირის გენიალურობა მისი განუმეორებლად ინდივიდუალური სამყაროს ხედვისა და ქმნის უნარია, რომელიც პირდაპირაა მიბმული უნივერსალურზე, რამდენადაც უნივერსალურ ღირებულებად შეიძლება მხოლოდ პიროვნული გამოცდილება იქცეს და არა დაწესებული და საყოველთაოდ მიღებული ზოგადი ნორმა, რომელიც პიროვნულ საწყისსაა მოკლებული.

პიროვნულობის განადგურების მეტაფორად მამარდაშვილს ჯვარცმა შემოაქვს: „ქრისტე იქნა ჯვარცმული საკუთარსავე ხატზე იმ ადამიანების მიერ, რომლებიც მისგან სრულიად განსაზღვრულ ქმედებებს ელიან, სასწაულებს ითხოვენ მისგან.“ ხატის შექმნა ადამიანის დუბლირებას ნიშნავს. სხვების მიერ შექმნილი ორეული იკავებს პიროვნების ადგილს, რომელსაც აკერპებენ, თაყვანს სცემენ, ადიდებენ, ან გმობენ და შეაჩვენებენ. თუმცა ყოველივე ამას არაფერი საერთო თავად ამ პიროვნებასთან და მის ნააზრევსა თუ ნამოქმედართან არა აქვს. შეიძლება ითქვას, რომ თავად მერაბ მამარდაშვილსაც, სულ ცოტა, საქართველოში, ასეთივე ბედი ეწია: მას ან, უფრო სწორად, მის ორეულებს, კონტექსტიდან ამოგლეჯილი ფრაზების სახით ციტირებენ მისი თაყვანისმცემლებიც და მგმობელებიც. ამგვარ ვნებათა ორომტრიალში ის კვლავაც უცნობ მოაზროვნედ რჩება, ისევე, როგორც მისი ცხოვრებისეული გამოცდილება - ბნელი გვირაბის ყველაზე პროვინციულ და გამონათების პერსპექტივის გარეშე მყოფ ადგილში გამომწყვეულმაც კი შეძლო ის, რასაც მამარდაშვილი სრულიად მისტიკური კატეგორიებით გამოთქვამდა: „საკუთარი თავის გაზავება, სამყაროში საკუთარი გაზავებულობისა და მასთან მთლიანობის განცდა [...] როდესაც ფილოსოფოსი ან პოეტი საკუთარ სულს უნივერსალურ სულში ცვლის.“